Computer Operating System in Detail કોમ્પ્યુટર ઓપરેટિંગ સિસ્ટમ સંપુર્ણ માહિતિ.

Computer Operating System in Detail કોમ્પ્યુટર ઓપરેટિંગ સિસ્ટમ સંપુર્ણ માહિતિ.

1. Computer Operating System ઓપરેટિંગ સિસ્ટમનો પરિચય.

Computer Operating System – OS ઓપરેટિંગ સિસ્ટમ  એ કમ્પ્યુટર સિસ્ટમનો મુખ્ય અને મહત્વનો ભાગ છે, જે હાર્ડવેર અને સોફ્ટવેર વચ્ચેનો સંપર્કસૂત્ર તરીકે કામ કરે છે. તે યુઝર્સને કમ્પ્યુટર હાર્ડવેરને સરળતાથી ઉપયોગમાં લેવાની ક્ષમતા પૂરી પાડે છે અને વિવિધ પ્રકારના ટાસ્ક્સ સંચાલિત કરવા માટે પ્લેટફોર્મ પૂરી પાડે છે.

ઓપરેટિંગ સિસ્ટમના મુખ્ય કામ:

1. પ્રોસેસ મેનેજમેન્ટ (Process Management):
   OS વિવિધ પ્રોસેસેસ (Programs in execution)ને મેનેજ કરે છે, એમને શેડ્યૂલ કરે છે અને એમને પ્રત્યેના સ્રોત (Resources) ફાળવે છે.
2. મેમરી મેનેજમેન્ટ (Memory Management):
   કમ્પ્યુટર મેમરી (RAM)ને અસરકારક રીતે ફાળવવું અને મેમરીનો ઉપયોગ કરતા પ્રોગ્રામ્સ વચ્ચે સંકલન કરવું.
3. સ્ટોરેજ મેનેજમેન્ટ (Storage Management):
   ડેટા ફાઇલ્સને ફાઈલ સિસ્ટમ દ્વારા સ્ટોર કરવા, એક્સેસ કરવા અને સંચાલિત કરવા માટે સરળતા પૂરી પાડે છે.
4. ડિવાઇસ મેનેજમેન્ટ (Device Management):
   ઇનપુટ/આઉટપુટ ડિવાઇસ (જેમ કે કીબોર્ડ, માઉસ, પ્રિન્ટર) સાથે સક્ષમ સંચાલન કરે છે અને ડ્રાઈવર્સના માધ્યમથી હાર્ડવેરને કાર્યક્ષમ બનાવે છે.
5. યુઝર ઇન્ટરફેસ (User Interface):
   યુઝર સાથે ક્રિયાપ્રતિક્રિયા માટે GUI (Graphical User Interface) અથવા CLI (Command-Line Interface) પૂરી પાડે છે.
6. સિક્યોરિટી અને પ્રોટેક્શન:
   કમ્પ્યુટર અને તેની સંસ્કૃતિને માળખાગત રક્ષણ આપે છે અને અનુમતિ વગરની પ્રવૃત્તિઓને રોકે છે.

Computer Operating System

ઓપરેટિંગ સિસ્ટમના પ્રકાર:

1. બેચ ઓપરેટિંગ સિસ્ટમ (Batch OS):
   પ્રોગ્રામ્સને જૂથમાં પ્રોસેસ કરે છે. યુઝર સીધું OS સાથે ક્રિયાપ્રતિક્રિયા કરી શકતો નથી.
2. ટાઇમ શેરિંગ ઓપરેટિંગ સિસ્ટમ (Time-Sharing OS):
   વિભિન્ન યુઝર્સને મલ્ટિપ્રોસેસિંગ ક્ષમતા પૂરી પાડે છે.
3. ડિસ્ટ્રિબ્યૂટેડ ઓપરેટિંગ સિસ્ટમ (Distributed OS):
   અનેક કમ્પ્યુટર્સને એક સાથે જોડે છે અને એમને એક માળખામાં સંચાલિત કરે છે.
4. એમ્બેડેડ ઓપરેટિંગ સિસ્ટમ (Embedded OS):
   સ્પષ્ટ હાર્ડવેર ડિવાઇસ માટે ડિઝાઇન કરવામાં આવે છે, જેમ કે માઇક્રોકન્ટ્રોલર્સ અથવા સ્માર્ટફોન.
5. રીઅલ-ટાઇમ ઓપરેટિંગ સિસ્ટમ (RTOS):
   જે સિસ્ટમ્સમાં તાત્કાલિક અને સમયપાત્ર પ્રતિક્રિયા જરૂરી હોય તેવા ઉપયોગમાં આવે છે, જેમ કે એરક્રાફ્ટ અથવા મેડિકલ સિસ્ટમ્સ.

આ પણ વાંચો:- Course on Computer Concepts CCC, C3, CCC+ માટેનો સંપુર્ણ  સિલેબસ.

જ્ઞાત ઓપરેટિંગ સિસ્ટમ્સના ઉદાહરણો:

1. Windows OS: માઇક્રોસોફ્ટ દ્વારા વિકસિત, જે મુખ્યત્વે ડેસ્કટોપ અને નોટબુક માટે વપરાય છે.
2. Mac OS: Appleના કમ્પ્યુટર્સ માટે વિશિષ્ટ.
3. Linux OS: ઓપન સોર્સ અને કસ્ટમાઇઝેબલ ઓએસ.
4. Android OS: મોબાઇલ ડિવાઇસ માટે વિકસિત.
5. iOS: Appleના iPhone અને iPad માટેનું ઓએસ.

ઓપરેટિંગ સિસ્ટમના ફાયદા:

• યૂઝર-ફ્રેન્ડલી ઇન્ટરફેસ
• મલ્ટિટાસ્કિંગ ક્ષમતા
• રિસોર્સ મેનેજમેન્ટમાં સરળતા
• બધી એપ્લિકેશન્સ માટે પ્લેટફોર્મ

ઓપરેટિંગ સિસ્ટમ કમ્પ્યુટર સિસ્ટમનું માળખાગત આધાર છે, જે  કોમ્પ્યુટર અને યુઝરના અંતર ખતમ કરીને યૂઝરની આવશ્યકતાઓને પૂરી કરે છે.

2. File Management ફાઈલ મેનેજમેન્ટ.

ફાઈલ મેનેજમેન્ટ (File Management) એ કમ્પ્યુટર સિસ્ટમના મહત્વના કાર્યોમાંનું એક છે, જે ડેટાને ગોઠવવા, સંગ્રહિત કરવા, મેળવવા અને મેનેજ કરવા માટેની પ્રક્રિયા છે. ફાઈલ મેનેજમેન્ટ મુખ્યત્વે ઓપરેટિંગ સિસ્ટમ (Operating System) દ્વારા સંચાલિત થાય છે.

તેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ છે, યુઝર અને એપ્લિકેશન પ્રોગ્રામ્સ માટે ડેટા અને માહિતીનું વ્યવસ્થિત અને સરળ સંચાલન સુનિશ્ચિત કરવું.

ફાઈલ મેનેજમેન્ટના મુખ્ય તત્વો:

1. ફાઈલ (File): ફાઈલ એ ડેટાનું લોજિકલ એકમ છે, જેમાં ડેટા ટુકડાઓના રૂપમાં સંગ્રહિત હોય છે.
   ઉદાહરણ: ટેક્સ્ટ ફાઇલ (.txt), ઈમેજ ફાઇલ (.jpg), વીડિયો ફાઇલ (.mp4).
2. ડિરેક્ટરી (Directory): ડિરેક્ટરી એ ફોલ્ડર છે જે ફાઇલો અને સબ-ડિરેક્ટરીઝને ગોઠવવા માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે. તે હાયરાર્કિકલ માળખું પૂરી પાડે છે.
   ઉદાહરણ: C:\Documents\File.txt.
3. ફાઈલ સિસ્ટમ (File System): ફાઈલ સિસ્ટમ એ તે માળખું છે જે ફાઇલો અને ડિરેક્ટરીઝને સંગ્રહિત અને ગોઠવવા માટે ઉપયોગ થાય છે.
   પ્રકાર: NTFS (Windows), FAT32, EXT3 (Linux).

ફાઈલ મેનેજમેન્ટના મુખ્ય કાર્યો:

1. ફાઇલ ક્રિએશન (File Creation): નવી ફાઇલ બનાવવા અને તેમાં ડેટા ઉમેરવાની સુવિધા પૂરી પાડે છે.
2. ફાઇલ ડિલીટ (File Deletion): ઉપયોગમાં ન હોય તેવી ફાઇલોને સિસ્ટમમાંથી દૂર કરવાની સુવિધા.
3. ફાઇલ રીડ/રાઇટ (File Read/Write): ફાઇલમાંથી ડેટા વાંચવા અથવા તેમાં નવી માહિતી ઉમેરવી અથવા એડિટ કરવી.
4. ફાઇલ નામકરણ (File Naming): ફાઇલોને ઓળખવા માટે યુનિક નામ આપવું.
5. ફાઇલ ઓર્ગેનાઈઝેશન (File Organization): ફાઇલો અને ફોલ્ડરનું લોજિકલ અને ફિઝિકલ ગોઠવણી.
6. ફાઇલ એક્સેસ કંટ્રોલ (File Access Control): ફાઇલો પર તેનાથી સંબંધિત પરવાનગીઓ (Permissions)નું નિયંત્રણ રાખવું.
   ઉદાહરણ: રીડ ઓનલી, રીડ-રાઇટ, એક્સિક્યુટ પરમિશન.
7. બેકઅપ અને રિકવરી (Backup and Recovery): ફાઇલોના ડેટાનું બેકઅપ લેવુ અને કાંઈ ખોટી ઘટના થતી હોય તો તે ડેટા પુનઃપ્રાપ્ત કરવું.

ફાઈલ મેનેજમેન્ટના લાભો:

1. ડેટાના સંગ્રહમાં સરળતા: ફાઇલ મેનેજમેન્ટ સિસ્ટમ ફાઇલોને સુવ્યવસ્થિત રાખી છે, જેનાથી ફાઇલ શોધવી સરળ બને છે.
2. પ્રદર્શનમાં ઝડપ: ડેટાના ઍક્સેસ અને સંચાલન માટે સમય ઘટાડી શકાય છે.
3. મલ્ટિપલ યુઝર્સ માટે ઍક્સેસ: નેટવર્ક પર બે વધુ યુઝર્સ માટે એક જ ફાઇલ સાથે કામ કરવાની સુવિધા પૂરી પાડે છે.
4. સિક્યોરિટી:
   ફાઇલ સિસ્ટમ દ્વારા પરમિશન અને પાસવર્ડના માધ્યમથી ડેટાની સુરક્ષા સુનિશ્ચિત થાય છે.

ફાઈલ મેનેજમેન્ટના પ્રકાર:

1. મેન્યુઅલ ફાઇલ મેનેજમેન્ટ:
   યુઝર ફાઇલોને મેન્યુઅલી ગોઠવે છે (ફોલ્ડર્સમાં ફાઇલો ગોઠવવી).
2. ઓટોમેટેડ ફાઇલ મેનેજમેન્ટ:
   કમ્પ્યુટર પ્રોગ્રામ અથવા સોફ્ટવેર દ્વારા ફાઇલ મેનેજ કરાય છે.
   ઉદાહરણ: OS દ્વારા સ્વચાલિત.

ફાઇલ સિસ્ટમના પ્રકારો:

1. FAT32 (File Allocation Table): જૂની ફાઇલ સિસ્ટમ, ખાસ કરીને પોર્ટેબલ ડ્રાઇવ્સ માટે ઉપયોગી.
2. NTFS (New Technology File System): નવી ફાઇલ સિસ્ટમ, વધારે સુરક્ષિત અને કાર્યક્ષમ.
3. EXT3/EXT4: Linux પર આધારિત ફાઇલ સિસ્ટમ.
4. HFS+: Mac OS માટે ખાસ રચાયેલ.

ફાઈલ મેનેજમેન્ટ એ કમ્પ્યુટર્સમાં ડેટાને સંગ્રહિત અને ગોઠવવા માટેની પદ્ધતિ છે. તે ફાઇલોના વ્યવસ્થિત ગોઠવણ માટે પ્લેટફોર્મ પૂરી પાડે છે અને કમ્પ્યુટર સિસ્ટમની કાર્યક્ષમતા વધારવામાં મહત્વનો ફાળો આપે છે.

3. Windows Operating System વિન્ડોઝ અને તેની કામગીરી.

વિન્ડોઝ ઓપરેટિંગ સિસ્ટમ (Windows Operating System):

વિન્ડોઝ એ માઇક્રોસોફ્ટ (Microsoft) દ્વારા વિકસિત વિશ્વભરમાં સૌથી વધુ લોકપ્રિય અને વ્યાપકપણે ઉપયોગમાં લેવાતું ઓપરેટિંગ સિસ્ટમ છે. તે ગ્રાફિકલ યુઝર ઇન્ટરફેસ (GUI) સાથે આવે છે, જે તેને સરળ અને યુઝર-ફ્રેન્ડલી બનાવે છે. વિન્ડોઝની પહેલી આવૃત્તિ 1985માં લોન્ચ કરવામાં આવી હતી, અને ત્યારથી તે સમયે-સમયે સુધારણાં સાથે નવી આવૃત્તિઓ રજૂ કરવામાં આવી છે.

વિન્ડોઝના મુખ્ય લક્ષણો:

1. Graphical User Interface (GUI):
   વિન્ડોઝ તેના વપરાશકર્તા માટે ગ્રાફિક્સ આધારિત ઇન્ટરફેસ પૂરો પાડે છે, જેમાં આઇકોન્સ, મેનૂઝ અને વિન્ડોઝની મદદથી પ્રોગ્રામ્સ અને ફાઇલોનો ઉપયોગ કરી શકાય છે.
2. મલ્ટિટાસ્કિંગ:
   વિન્ડોઝનો યુઝર એક સાથે અનેક એપ્લિકેશન ચલાવી શકે છે.
3. ફાઇલ મેનેજમેન્ટ:
   ફાઇલ્સને ગોઠવવા માટે સરળ ડિરેક્ટરી માળખું, જે યુઝરને ફાઇલો સાચવવા, શોધવા અને પ્રોસેસ કરવા માટે સગવડ આપે છે.
4. ઇનબિલ્ટ એપ્લિકેશન્સ:
   નોટપેડ, પેઇન્ટ, કૅલ્ક્યુલેટર, મિડિયા પ્લેયર વગેરે જેવા પાયાના ઉપયોગ માટેના ઇનબિલ્ટ ટૂલ્સ સાથે વિન્ડોઝ આવે છે.
5. પ્લગ એન્ડ પ્લે:
   નવા હાર્ડવેરને સરસાઈથી ડિટેક્ટ અને ઇન્સ્ટોલ કરી શકાય છે.
6. સિક્યુરિટી ફીચર્સ:
   વિન્ડોઝમાં પાસવર્ડ પ્રોટેક્શન, ફાયરવોલ, એન્ટીવાયરસ સપોર્ટ અને ડેટા એન્ક્રિપ્શન જેવા સલામતીનાં વિકલ્પો છે.
7. અપડેટ્સ:
   માઇક્રોસોફ્ટ સમયાંતરે વિન્ડોઝ માટે નવા ફીચર્સ અને બગ્સ ઠીક કરવા માટે અપડેટ્સ બહાર પાડે છે.
8. ગેમિંગ સપોર્ટ:
   વિન્ડોઝ વિવિધ પ્રકારની ગેમ્સ માટે શ્રેષ્ઠ પ્લેટફોર્મ છે, ખાસ કરીને DirectX ટેક્નોલોજી દ્વારા.

વિન્ડોઝના મુખ્ય સંસ્કરણો:

1. Windows 1.0 (1985):
   માઉસ આધારિત સિસ્ટમનો પ્રથમ ઉપયોગ કરતું વર્ઝન.
2. Windows 95 (1995):
   ગ્રાફિકલ ઇન્ટરફેસ અને સ્ટાર્ટ મેનુ સાથેનું મોટું અપડેટ.
3. Windows XP (2001):
   યુઝર-ફ્રેન્ડલી અને વિશ્વસનીય સિસ્ટમ, ઘણી બધી લોકોના દૈનિક ઉપયોગ માટે મુખ્ય ઓએસ બની.
4. Windows Vista (2007):
   નવું GUI અને સુરક્ષા સુવિધાઓ સાથે આવ્યો, પણ ધીમું હોવા માટે ટીકા થયું.
5. Windows 7 (2009):
   વપરાશકર્તા માટે વધુ ઝડપી અને મલ્ટિટાસ્કિંગ માટે શ્રેષ્ઠ ઉકેલ.
6. Windows 8 (2012):
   ટચ સ્ક્રીન સપોર્ટ સાથે મેટ્રો સ્ટાઇલ GUI.
7. Windows 10 (2015):
   યુનિફાઇડ પ્લેટફોર્મ સાથે બધા ડિવાઇસ માટે શ્રેષ્ઠ, કોર્ટાના સહાય અને વિર્ચ્યુઅલ ડેસ્કટોપ ફીચર સાથે.
8. Windows 11 (2021):
   સંપૂર્ણપણે નવી ડિઝાઇન, સુધારેલા પરફોર્મન્સ અને વધુ ગેમિંગ મિકેનિઝમ્સ સાથે લાવ્યું.

વિન્ડોઝની મુખ્ય કામગીરીઓ:

1. Resource Management:
   વિન્ડોઝ હાર્ડવેર અને સોફ્ટવેરના સ્ત્રોતો (Resources) જેવી કે મેમરી, પ્રોસેસર અને સ્ટોરેજને ગોઠવે છે.
2. ફાઇલ મેનેજમેન્ટ:
   ફાઇલો અને ફોલ્ડર્સને ગોઠવવા, ડિલીટ કરવા, શેયર કરવા અને સિક્યુર રાખવા માટે ફાઇલ સિસ્ટમ પૂરી પાડે છે.
3. હાર્ડવેર ઇન્ટરફેસ:
   કીબોર્ડ, માઉસ, પ્રિન્ટર, સ્કેનર વગેરે હાર્ડવેરને સરળતાથી કામ કરવા માટે ઇન્ટરફેસ પૂરી પાડે છે.
4. મલ્ટિટાસ્કિંગ સપોર્ટ:
   વિન્ડોઝ યુઝરને એક સાથે અનેક એપ્લિકેશન્સ ચલાવવા દે છે.
5. Networking:
   ઇન્ટરનેટ અને સ્થાનિક નેટવર્ક સાથે જોડાવા માટે સહજ સપોર્ટ પૂરો પાડે છે.
6. સુરક્ષા:
   યૂઝરના ડેટા અને સિસ્ટમને હેકર્સ, વાઇરસ અને અન્ય જોખમોથી સુરક્ષિત રાખે છે.
7. Updates and Maintenance:
   સિસ્ટમને સુધારવા માટે નિયમિત સોફ્ટવેર અપડેટ્સ.

વિન્ડોઝના ફાયદા:

1. યુઝર-ફ્રેન્ડલી:
   શીખવામાં સરળ અને વપરાશ માટે અનુકૂળ.
2. વૈશ્વિક પ્રચલન:
   વપરાશકર્તાઓ માટે વધુ સોફ્ટવેર અને હાર્ડવેર સપોર્ટ ઉપલબ્ધ છે.
3. ગેમિંગ અને મલ્ટીમીડિયા:
   ગેમિંગ અને મલ્ટીમીડિયા માટે શ્રેષ્ઠ ટેક્નોલોજી અને સપોર્ટ.
4. સતત સુધારાઓ:
   નવી ટેક્નોલોજી સાથે સુસંગતતા માટે નિયમિત અપડેટ્સ.

વિન્ડોઝના મર્યાદાઓ:

1. લાઇસન્સ ફી:
   વિન્ડોઝ મફત નથી, તેનું વપરાશ લાઇસન્સ આધારિત છે.
2. વાયરસનું જોખમ:
   તેમનાં વિશ્વભરમાં મોટા વપરાશને કારણે વધુ હેકિંગ અને વાયરસ હુમલાઓનો શિકાર થાય છે.
3. વધારે રિસોર્સ ખપ:
   વિન્ડોઝ સારું કામ કરવા માટે વધારે રિસોર્સ (RAM, CPU)ની જરૂર પડે છે.

વિન્ડોઝ એ શ્રેષ્ઠ અને વિશ્વસનીય ઓપરેટિંગ સિસ્ટમ છે, જે ઘરમાં અને વ્યવસાયમાં બન્ને માટે ઉપયોગી છે. તેના સતત સુધારાઓ, સહજતાથી ઉપયોગ અને વિશાળ સોફ્ટવેર સપોર્ટના કારણે તે આજે પણ દુનિયામાં સૌથી વધુ લોકપ્રિય છે.

4. કોમન કમાન્ડ્સ (Common Commands).

વિન્ડોઝ ઓપરેટિંગ સિસ્ટમમાં કોમન કમાન્ડ્સ એ એવા આદેશો છે જેનો ઉપયોગ વિવિધ કાર્ય માટે થાય છે, ખાસ કરીને કમાન્ડ પ્રોમ્પ્ટ (Command Prompt) અથવા રન ડાયલોગ બોક્સ દ્વારા સિસ્ટમ સાથે ક્રિયાપ્રતિક્રિયા કરવા માટે. આ કમાન્ડ્સ ફાઇલ મેનેજમેન્ટ, સિસ્ટમ કન્ફિગ્યુરેશન, નેટવર્કિંગ અને અન્ય કાર્યો માટે ઉપયોગી છે.

કોમન કમાન્ડ્સ અને તેનું કાર્ય:

1. સિસ્ટમ કમાન્ડ્સ (System Commands):

2. ફાઇલ અને ડિરેક્ટરી મેનેજમેન્ટ કમાન્ડ્સ (File and Directory Management Commands):

3. નેટવર્કિંગ કમાન્ડ્સ (Networking Commands):

4. ડિસ્ક મેનેજમેન્ટ કમાન્ડ્સ (Disk Management Commands):

5. યુઝર મેનેજમેન્ટ કમાન્ડ્સ (User Management Commands):

6. સાદા ઉપયોગી કમાન્ડ્સ (General Utility Commands):

7. ટૂલ્સ અને એપ્લિકેશન્સ ખોલવા માટેના કમાન્ડ્સ:

8. રન ડાયલોગ બોક્સમાં ઉપયોગી કમાન્ડ્સ:

Windows + R દબાવો અને નીચેના કમાન્ડ્સનો ઉપયોગ કરો:

• msconfig – સિસ્ટમ કન્ફિગ્યુરેશન ઓપન કરવા માટે.
• regedit – રજિસ્ટ્રી એડિટર ખોલવા માટે.
• services.msc – કમ્પ્યુટરના સર્વિસ મેનેજમેન્ટ ઓપન કરવા માટે.
• dxdiag – DirectX ડાયગ્નોસ્ટિક ટૂલ ખોલવા માટે.

વિશેષ નોંધ:

• એડમિનિસ્ટ્રેટર પરમિશન: કેટલાક કમાન્ડ્સ માટે એડમિનિસ્ટ્રેટર અધિકાર (Admin Privileges)ની જરૂર પડે છે.
  ઉદાહરણ: Command Promptને “Run as Administrator” તરીકે ખોલવું.
• સાવચેતી: મહત્વના કમાન્ડ્સ (જેમ કે format, del) ચલાવતા પહેલા એના પરિણામ વિશે ખાતરી કરવી જરૂરી છે, કારણ કે તે ડેટા ખોટ અથવા સિસ્ટમને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.

વિન્ડોઝ ઓપરેટિંગ સિસ્ટમમાં કમાન્ડ્સનું જ્ઞાન તમારા કાર્યને વધુ અસરકારક અને ઝડપી બનાવે છે. Command Prompt દ્વારા આ કમાન્ડ્સનો ઉપયોગ કરવા માગતા હોય તો cmd શરૂ કરીને આ આદેશો ચલાવી શકાય છે.

Read Also:- Computer Programming and website developing

Raed Also:- Computer  course on computer concepts ભાગ-૧

આવતા લેખમા નીચે મુજબના ટોપિક્સ વિશે વિસ્તારથી માહિતી મેળવીશુ.  ભાગ-૩….

વર્ડ પ્રોસેસિંગ (Word Processing):

• દસ્તાવેજો બનાવવાં, સંપાદિત કરવાં, અને સેવ કરવાં.
• ફોર્મેટિંગ ટેકનિક્સ.
• ટેબલ્સ, ઇમેજીસ અને ગ્રાફ્સનો ઉપયોગ.
• પ્રિન્ટિંગ અને પેજ સેટઅપ.

ભાગ-૧ માટે અહિં કિલ્ક કરો.

આભાર